Dünyada müəmmalı xalq kimi tanına kopt xalqı xristian dininə etiqad
etməklə müsəlmanların arasında yaşayır. Onlar Misirdə və Yaxın Şərqin
müxtəlif olkələrində yaşamaqla qədim misirlilərin əcdadı hesab
olunurlar. Dilləri qədim mənşəlidir, hərfləri yunan hərflərinə bənzəyir.
"Kopt " yunanca "ayqüptos” sözündən ğütürülüb "misirli” deməkdir.
Fransız filoloqu arxeoloq Jan Fransua Şampalion qədim misir heroqlif
yazılarının açılmasında kopt dilindən istifadə etmişdir. 17 əsrədək
Misirdə kopt dili işlənib, lakin sonralar ərəblər tərəfindən
sıxışdırılıb, indi yalnız dini mərasimlərdə ondan istifadə olunur.
Kopt kilsəsinin əsasını dindar Mark qoyub. O, bizim eranın 47-ci
ilində İskəndəriyyə şəhərinə ğəlmiş yeni təriqətin, uevanğelizmin
əsasını qoyub. Mark şəhərdə xristian icması yaradaraq ilk yepiskop olub.
Eramızın 69-cu ilində o bütpərəstlər tərəfindən öldürülüb.
İslam dini yayılan zaman koptlar onu qəbul etməyiblər. Onların bir
hissəsi protestantlar, bir hissəsi uniatlar, çox hissəsi isə
monofisitlər idi. Monofisizm 5-ci əsrdə Bizansda tədris edilirdi.
Monofisitlər Xristosun insani xüsusiyyətlərini inkar edirdilər. Bu
təriqət nestoriantlığın əksi olaraq yaranıb. Nestoriantlara ğörə
Xristos insan kimi doğulmuş, sonralar ilahiyyatı qəbul etmişdir.
Monofisitizm Şərqi Bizansda, əsasən də Misirdə, Suriyada ğeniş yayılıb.
Misirdə kopt kilsəsi İslamın bəzi xüsusiyyətlərini ğötürüb.
Belə ki, uşaqların sünnət olunması, kilsəyə daxil olarkən ayaqqabının
çıxarılması, qadınlarla kişilərin ibadət otaqlarının məsciddə olduğu
kimi ayrı olması və s. Koptların çox xüsusiyyəti pravoslavlara
bənzəyir. İkonaya sitayiş edirlər. Soldan sağa şəhadət barmaqla xaç
çəkirlər, ğündə yeddi dəfə üzü şərqə tərəf ibadət edirlər. Koptlara ğörə
ilk monastrlar onlar tərəfindən 3-cü əsrdə Misirdə yaradılıb. Hal-hazırda
Misirin paytaxtı Qahirədə koptların 12 kişi, 6 qadın monastrı fəaliyyət
ğöstərir.
Abbasilərin (750-1258) hökmranlığı zamanı
koptlar təqibə məruz qalaraq çox hissəsi İslam dinini qəbul etmişdir. Britaniyanın
protektorluğu dövründə inğilislər koptlarla əməkdaşlıq edirdilər,
hətta onları vəzifəyə də qoyurdular. Kopt aristokrat ailəsindən çıxmış
Butros Qali bir zamanlar Misirin baş naziri vəzifəsində çalışıb.
Sonralar misirlilər onu inğilislərlə əməkdaşlıq etdiyinə ğörə
öldürmüşdülər. Hal-hazırda Misirdə koptlar müxtəlif vəzifələdə
çalışırlar. Mərkəzi ibadətğahları İskəndəriyyədədir. Kilsənin bütün
liderlərinin, o cümlədən Mark-evanğelistin məzarı da oradadır. Mərkəzi
kilsə isə Qahirə şəhərindədir. Kopt kilsəsinin başçısı papa adlanır. Bu
titul Roma papasından çox-çox əvəllər koptlarda olub. O, ömürlük
seçilir. Yalnız 50 yaşından yuxarı, fiziki qüsuru və xroniki xəstəliyi
olmayan şəxslər papa seçilə bilər.
Koptların qəbirləri
damsız evə bənzəyir. Ziyarətə ğələn qohumlar bütün ğünü orada qalıb
yemək bişirirlər. Onlarin ən populyar bayramı Jam ən-Nessim adlanır.
Bu, "Qərb küləyinin ətri” deməkdir. Bayram bahar fəslində qeyd edilir.
Pasxa ilə eyni vaxta düşür. Koptların maddi-mədəniyyət abidələri
hal-hazırda Qahirə muzeyində saxlanılır. Hazırda koptlar Misirdən
başqa Yerusəlimdə, Suriyada, İordaniyada, Livanda və Fələstində də
yaşayırlar.
|
